इंदापूर विधानसभा मतदारसंघात १९९५ ते २०१४ दरम्यान माजी मंत्री हर्षवर्धन पाटील यांचे एकहाती वर्चस्व होते. मात्र, २०१४ आणि २०१९ च्या विधानसभा निवडणुकांमध्ये हर्षवर्धन पाटील यांचा पराभव करून दत्तात्रय भरणे आमदार म्हणून निवडून आले आणि २०१९ मध्ये महाविकास आघाडीच्या सरकारमध्ये त्यांना मंत्रीपद मिळालं. इंदापूरमधील राजकारण हे पक्षीय न होऊन व्यक्तीकेंद्रित आहे, ज्यामुळे प्रत्येक निवडणुकीत राजकीय समीकरणे बदलत असतात. या मतदारसंघात धनगर समाज आणि मराठा समाजाचे मतदान निर्णायक ठरते. या दोन्ही समाजांचा प्रभाव निवडणुकीच्या निकालावर खूप मोठा असतो, जो मतदारसंघाच्या राजकारणात कलाटणी घालतो. इंदापूर मतदारसंघ बारामती लोकसभा मतदारसंघात येत असल्यामुळे शरद पवार यांचे समर्थन करणारा एक मोठा मतदार वर्ग देखील येथे आहे, जो स्थानिक राजकारणावर प्रभाव टाकतो. इंदापूर विधानसभा मतदारसंघाच्या आगामी निवडणुकीत कोणत्या सामाजिक गटांचा प्रभाव राहील आणि कोणत्या राजकीय समीकरणांना प्राधान्य मिळेल, हे पाहणे अत्यंत रोचक ठरणार आहे.
भरणे आणि पाटील यांचे वळण, शरद पवार यांचे नवे समीकरण
२००९ च्या विधानसभा निवडणुकीत, हर्षवर्धन पाटील यांच्याविरुद्ध राष्ट्रवादी काँग्रेसचे दत्तात्रय मामा भरणे यांनी लढाई लढली होती, परंतु त्यावेळी त्यांना अपेक्षित यश मिळालं नव्हतं. मात्र, २०१४ आणि २०१९ मध्ये, अजित पवार यांच्या पाठिंब्यामुळे दत्तात्रय भरणे यांना निवडणुकीत यश मिळाले. मतदारांच्या मते, अजित पवार यांच्या मदतीने आणि मंत्रिपदाच्या वचनामुळे भरणे यांना एक महत्त्वपूर्ण टाकत मिळाली. हर्षवर्धन पाटील यांच्याकडून त्यावेळी हेच आरोप करण्यात आले होते, विशेषतः त्यांनी काँग्रेस पक्षातून भाजपमध्ये प्रवेश करताना याच मुद्द्याचा उल्लेख केला होता.
हर्षवर्धन पाटील आणि अजित पवार यांच्यातील राजकीय प्रतिस्पर्धा इंदापूरच्या प्रत्येक मतदारांना ठाऊक आहे. २०२३ मध्ये राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये झालेल्या फुटीमध्ये, दत्तात्रय भरणे यांनी अजित पवार यांना पाठिंबा दिला, ज्यामुळे काही स्थानिक मतदार नाराज झाले आहेत. यावर शरद पवार यांनी प्रसिद्ध उद्योजक प्रवीण माने यांना राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये प्रवेश दिला, आणि त्यांचा वापर विरोधकांवर दबाव निर्माण करण्यासाठी केला. त्याचवेळी, हर्षवर्धन पाटील यांनाही भाजप कडून उमेदवारी न मिळाल्याने, त्यांनी शरद पवार यांच्या राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला. या सर्व घटनांच्या घडामोडींनी, इंदापूर विधानसभा मतदारसंघाच्या आगामी निवडणुकीच्या राजकीय समीकरणांना नवे वळण मिळाले आहे.
प्रवीण माने आणि बंडखोरीचा राजकीय परिणाम
मागील निवडणुकीत प्रवीण माने हे विधानसभेसाठी इच्छुक होते, परंतु त्यांना उमेदवारी मिळाली नाही. मात्र, २०२४ च्या विधानसभा निवडणुकीच्या पार्श्वभूमीवर त्यांनी २-३ वर्षांपासून आपली तयारी जोरात सुरू केली होती. यासाठी, त्यांनी शरद पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला, ज्यामुळे त्यांना पक्षाच्या पंखाखाली उभे राहण्याची संधी मिळाली. हर्षवर्धन पाटील यांना पक्षात स्थान मिळाल्यामुळे प्रवीण माने यांनी शक्ती दाखवून शरद पवार यांच्याकडे उमेदवारीची विनंती केली होती. परंतु, शरद पवार यांनी हर्षवर्धन पाटील यांना उमेदवारी देऊन त्यांच्या विरोधात उभे राहण्याचा निर्णय घेतल्याने प्रवीण माने नाराज झाले. यामुळे त्यांनी बंडखोरी करत, अपक्ष उमेदवारी अर्ज दाखल केला आणि त्यांची निवडणुकीतील तयारी अधिक तीव्र केली. अशा परिस्थितीत, इंदापूर विधानसभा मतदारसंघात तिरंगी लढत होणार आहे. प्रवीण माने यांच्या बंडखोरीचा प्रभाव कोणाला लाभ देईल आणि कोणाला तोटा, हे आगामी निवडणुकीतच स्पष्ट होईल. या राजकीय घडामोडींचा प्रभाव मतदारसंघाच्या भविष्यातील समीकरणांवर दिसून येईल.
हर्षवर्धन पाटील, दत्तात्रय भरणे आणि प्रवीण माने यांच्या गटांचा सामना
१९९५ पासून हर्षवर्धन पाटील यांचे इंदापूर मतदारसंघात वर्चस्व आहे, आणि त्यांच्या सोबत एक मजबूत गट तयार झाला आहे. हर्षवर्धन पाटील हे कुठल्याही पक्षात सामील झाले तरी त्यांचा गट नेहमी त्यांच्यासोबत असतो, असे मतदारसंघात दिसून येते. त्यांनी साखर कारखाने आणि शिक्षण संस्था यांच्यामार्फत केवळ राजकारणच नाही, तर समाजकारण देखील केले आहे. त्यांच्या कामामुळे, या मतदारसंघात एक सामाजिक आणि राजकीय शक्ती म्हणून त्यांची प्रतिमा निर्माण झाली आहे. त्याच वेळी, दत्तात्रय भरणे यांनी शेतकरी पुत्र आणि सर्वसामान्य शेतकऱ्याचा मुलगा अशी प्रतिमा तयार करून आपल्या समर्थकांचा गट निर्माण केला आहे. त्यांच्या कार्यशैलीत, सामान्य लोकांसोबत राहून त्यांच्या समस्या सोडवण्यावर त्यांचा भर आहे. त्यांना धनगर समाजाचा मजबूत पाठिंबा आहे, जो त्यांच्या राजकीय पायाभूत कामांना एक मोठा आधार देतो. याव्यतिरिक्त, सोनाई दूध संघाच्या माध्यमातून केलेल्या समाजकार्यामुळे प्रवीण माने यांनी युवकांमध्ये आपले स्थान मजबूत केले आहे. या कार्याचा फायदा अपक्ष उमेदवार प्रवीण माने यांना आगामी निवडणुकीत होईल, असे वाटते. त्यांच्या सामाजिक कामाचे आणि युवकांमध्ये निर्माण केलेल्या सकारात्मक प्रभावाचे राजकीय फायदे त्यांना निवडणुकीत लाभ देतील.
अर्थात –
इंदापूर विधानसभा मतदारसंघात शरद पवार यांना मानणारा गट असल्याने, या मतदारसंघातील राजकीय लढाईमध्ये हर्षवर्धन पाटील यांना त्याचा फायदा होईल, हे निश्चित दिसते. यंदाच्या निवडणुकीत प्रवीण माने अपक्ष उमेदवार म्हणून रिंगणात आहेत, त्यामुळे दत्तात्रय भरणे यांच्या अडचणींमध्ये वाढ झाल्याचे दिसते. नुकत्याच राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये झालेल्या फुटीनंतर, शरद पवार यांना मानणारा मतदार इंदापूरमध्ये हर्षवर्धन पाटील यांच्या पाठीशी उभा राहिल्यास, हर्षवर्धन पाटील यांना अधिक फायदे होऊ शकतात. यामुळे, दत्तात्रय भरणे यांना काही प्रमाणात धक्का बसू शकतो. शरद पवार यांना ठाऊक असलेल्या एक महत्त्वपूर्ण गोष्टीचा उल्लेख करणे आवश्यक आहे, ती म्हणजे, प्रवीण माने यांना पक्षात घेतल्यास आणि त्यानंतर हर्षवर्धन पाटील यांना उमेदवारी दिल्यास, माने बंडखोरी करू शकतात. हा धोका शरद पवार यांना निश्चितच लक्षात आलेला असावा. यातून दत्तात्रय भरणे यांच्या विरोधात शरद पवार यांनी आखलेली एक “पवारनीती” दिसून येते, ज्याचा उद्देश आगामी निवडणुकीत भरणे यांना राजकीयदृष्ट्या मोठा धक्का देण्याचा असावा.
